W 2013 r. przeżywaliśmy Rok Powstania Styczniowego. Jedynym miejscem w powiecie garwolińskim, uświęconym krwią Polaków przelaną w otwartej bitwie, są pola wsi Gocław. Świadczy o tym mogiła powstańcza z 1863 roku znajdująca się przy drodze krajowej nr 17, gdzie miało miejsce decydujące starcie z wrogiem. W grobie spoczywają ciała bezimiennych bohaterów, pochodzących z młodzieży warszawskiej. Młodzież ta uszła do Puszczy Kampinoskiej przed „branką” czyli przymusowym wcieleniem do carskiej służby wojskowej. Leżą oni w liczbie ok. 100, wszyscy zastygli w wołaniu: „ Jeszcze Polska nie umarła…”

Źródła historyczne nie podają dokładnej liczby pochowanych powstańców poległych 25 sierpnia 1863 roku pod wsią Żelazna (wieś ta obecnie nazywa się Kolonia Gocław) po obu stronach szosy Warszawsko-Lubelskiej. Sam pułkownik Ludwik Żychliński, który dowodził Oddziałem III „Dzieci Warszawskich” w czasie bitwy i był ranny, w swoim pamiętniku pisze:

„Zawiadomił mnie (…) Augustowski, że o ile już wiadomo mu było od obywateli to oddział stracił około 100 w zabitych i znaczną liczbę rannych; lecz i Moskale musieli ponieść znaczne straty, bo włościanie ze Żelazny mówili, że mieli śmiertelnie rannego pułkownika Kurgaczewa i więcej jak 40 oficerów zabitych; jenerał zaś dowodzący, baron Muller von Zakamelski, odesłał rannych zaraz w nocy z eskortą na wielu podwodach zgonionych z okolicznych wsi szosą ku Warszawie i zabitych pochować kazał w nocy i konnicą zatratować mogiły, aby śladu nie pozostawało, ilu w tej bitwie padło sług cara.”

Pułkownik Żychliński opisuje w szczegółach przebieg bitwy, własny kunszt dowódczy, a także jak do niej doszło:

„ … zebrałem (…) oddział zbrojny Dzieci Warszawskich i powstańców z powiatów Warszawskiego i Rawskiego i rząd narodowy z Warszawy rozkazał mi w sierpniu 18-go udać się z oddziałem za Wisłę w Lubelskie z pomocą oddziałom powstańczym dowodzonym przez Jenerała Kruka, a chociaż nie miałem amunicji i nie miałem dla wszystkich powstańców broni palnej, to jednakże byłem posłuszny rozkazowi i 22-go sierpnia przeprawiłem się przez Wisłę pod Czerskiem 1240 powstańcami już zdemoralizowanymi uciekinierstwem i włóczeniem się po kwaterach (...) i 25-go sierpnia na szosie Warszawsko-Lubelskiej pod wsią Żelazna niedaleko Mińska musiałem stoczyć bitwę z jenerałem Mullerem von Zakamelskim i przy szarży z konnicy powstańców na kolumnę piechoty moskiewskiej, jadąc konno na czele 400 konnych, otrzymałem dwie kule – jedną przez lewą pierś i drugą przez lewą rękę i spadłem zarazci z konia na ziemię, lecz powstałem i wsiadłem na podanego mi konia i rozporządziłem odwrotem, a potem położono mnie bezprzytomnego na bryczkę i odwieziono z placu boju do pobliskiego Dworu Szlacheckiego, gdzie felczer opatrzył rany i zatamował krew i oddałem oddział pod rozkazy Pułkownikowi powstańców lubelskich Zielińskiemu i kazałem mu powrócić do powiatu Warszawskiego i Rawskiego.”

A oto co podaje Stanisław Zieliński w opracowaniu z 1913 r. zatytułowanym „Bitwy i potyczki 1863-1864”:

„Bitwa stoczona pod Żelazną w dniu 25.08.1863 r. w czasie Powstania Styczniowego pomiędzy oddziałem powstańczym Ludwika Żychlińskiego, a siłami moskiewskimi, których dowódcą był jenerał Muller von Zakamelski. Po stronie polskiej walczyło 300 uzbrojonych w sztucery, 400 kosynierów, 300 bezbronnych, oddział kawalerii liczący 350 koni.

Nieprzyjaciel miał do dyspozycji 9 rot piechoty, 1 szwadron ułanów, 1 szwadron dragonów i 1 seciną kozaków z dwoma działami. Żychliński otrzymawszy rozkaz pójścia na pomoc oddziałowi ''Kruka''działającemu w Lubelskiem przeprawił się na prawy brzeg Wisły, przechodząc przez szosę Warszawsko-Lubelską spostrzegł nieprzyjaciela idącego od strony Miłosny. Natychmiast rozwinął linie tyralierską. Ponieważ centrum moskiewskie przeważnie złożone było z kawalerii, rozkazał Żychliński, by jazda, przypuściwszy szarżę, stanowczo przechyliła zwycięstwo; lecz gdy kawaleria zwlekała z wykonaniem rozkazu, wtedy sam usiłował przykładem zachęcić do ataku, przy tym został ranny kulą w pierś, spadł z konia. Wsiadłszy ponownie na koń, wskutek upływu krwi, gdy go siły zaczęły opuszczać zmuszony był Żychliński ustąpić z placu boju. Zdana tylko na oficerów, po utraceniu dowódcy, piechota, przez kilka godzin dzielnie się broniła. Po długiej i uporczywej walce lewe skrzydło, pod kapitanem strzelców Fabianim, cofnęło się ku Wiśle. Prawe skrzydło cofnęło się w las i następnie, na rozkaz Żychlińskiego, przyłączyło się do oddziału majora Zielińskiego. Potyczka odbyła się po obu stronach traktu lubelskiego pomiędzy Folwarkiem Żelazna a Lubicami na polach. Straty moskali były znaczne: ciężko ranny został pułkownik Kulgaczew, a poległo 19 oficerów i około 80 szeregowców; Polacy stracili 46 (?) zabitych i kilkunastu rannych, natomiast broni ani koni nie stracili, przeciwnie, zdobyli 5 kozackich. Połowę trupów wydobyto z płomieni wsi Wola Starogrodzka, której chałupy kozacy podpalali.”

Dla upamiętnienia tego ważnego dla nas wydarzenia, w niedzielę 22.09.2013 r. obchodziliśmy 150. rocznicę Bitwy pod Żelazną. Wielkie to święto rozpoczęło się o godz. 12.00 Mszą Świętą w intencji Ofiar Bitwy pod Żelazną. Po mszy został odsłonięty i poświęcony obelisk upamiętniający poległych Powstańców. Następnie delegacje złożyły wiązanki kwiatów i zapaliły znicze. Odbyły się przemówienia zaproszonych gości. Uczniowie naszej szkoły zaprezentowali interesujący program słowno-muzyczny. Na koniec Orkiestra Dęta z Pilawy pod batutą Czesława Piętki dała koncert pieśni patriotycznych.

Szkoła z tej okazji zorganizowała konkurs na projekt monumentu upamiętniającego bitwę

i wydała biuletyn informacyjny

W dniu 15 listopada 2018 r., w związku z przebudową drogi k-17, Szczątki Powstańców zostały przeniesione na cmentarz parafialny w Gocławiu.

Więcej zdjęć